Op dit bord ligt een portie van een gerecht waar de ene Nederlander warme gevoelens bij krijgt en de ander juist niet blij van wordt: balkenbrij. Een oer-Hollandse klassieker die je vaak ziet met gebakken aardappels en wat groente erbij, zoals hier met wortel.
Maar wat is balkenbrij precies?
Balkenbrij stamt uit de tijd dat er niets van een varken verloren mocht gaan. Na het slachten hield je vlees, vet, bloed en bouillon over. Die resten werden gemengd met boekweitmeel en een flinke specerijenmix met foelie, kruidnagel en peper, waarna alles in een vorm werd gegoten om op te stijven.
Als het stevig was, sneed je er plakken van die in de pan werden gebakken tot er een knapperig korstje ontstond met een zachte binnenkant. De smaak is kruidig, hartig en licht zoet. Voor liefhebbers echt genieten.
Koken in tijden van zuinigheid
Balkenbrij stond vroeger symbool voor zuinig koken. In de winter, als er weinig vers te krijgen was, kwam het op tafel als stevige, voedzame kost. Elk huis had z’n eigen recept, vaak doorgegeven van generatie op generatie. In streken als Gelderland, Limburg en Overijssel gold het zelfs als een delicatesse.
In de volksmond heette het ook wel varkenspan, omdat echt elk onderdeel van het varken erin kon belanden. Nu klinkt dat misschien pittig, maar toen was het simpelweg noodzaak: niets weggooien.
Een klassieker die langzaam uit beeld raakt
Je vindt balkenbrij nog bij bepaalde slagers en op boerenmarkten, maar het verdwijnt wel langzaam uit de Nederlandse keuken. Jongere generaties kennen het vaak vooral uit verhalen van opa en oma. Toch duikt het in de herfst en winter nog geregeld op bij fans van traditionele streekgerechten.
In sommige dorpen zijn er zelfs balkenbrijdagen waarop lokale slagers strijden om het beste recept. Wie het weer eens proeft, merkt hoe nostalgisch het voelt: de geur, de kruidigheid, de simpele charme.
Hoe eet je balkenbrij het lekkerst?
Balkenbrij komt het best tot z’n recht als de plakken goed krokant zijn gebakken. Serveer met gebakken aardappelschijfjes en gekookte wortel zoals op de foto, of met frisse appelmoes voor wat zoets. Sommigen eten het zelfs op brood met een lik mosterd.
Een hapje eetcultuur van vroeger op je bord
Balkenbrij is meer dan zomaar eten; het is een stukje Nederlandse eetcultuur. Het laat zien hoe mensen vroeger creatief omgingen met wat er voorhanden was en smaak vonden in eenvoud.
Of je er nu dol op bent of het niets vindt, balkenbrij doet denken aan vroeger: warme keukens, zware pannen en de geur van kruidige rook op een frisse dag.
Nog nooit geproefd? Geef het een kans. Misschien snap je dan waarom men vroeger zei:
“Geen maaltijd vult zo lekker als een bordje balkenbrij.”
